Opaska uciskowa, znana również jako staza, to proste, ale niezwykle skuteczne narzędzie medyczne, które może zadecydować o życiu pacjenta. Stosowana zarówno w szpitalach przy pobieraniu krwi, jak i w warunkach ratunkowych podczas masywnych krwotoków, znajduje swoje miejsce także w apteczkach domowych i samochodowych. W tym poradniku wyjaśniamy, czym dokładnie jest staza, jakie są jej rodzaje, kiedy należy jej używać, a także jakie korzyści i zagrożenia wiążą się z jej zastosowaniem.
Czym jest staza (opaska uciskowa)?
Staza, znana także jako opaska uciskowa lub opaska zaciskowa, to rodzaj elastycznej opaski lub urządzenia zaciskowego, które zakłada się na kończynę w celu ucisku naczyń krwionośnych i kontrolowania przepływu krwi. W zależności od zastosowania, opaska uciskowa może jedynie tamować odpływ krwi żylnej (ułatwiając np. pobranie krwi) lub całkowicie zablokować dopływ krwi tętniczej do części kończyny – co bywa wykorzystywane do zatrzymania groźnych krwotoków. Nie należy mylić opaski uciskowej ze zwykłym opatrunkiem uciskowym – opatrunek z gazy i bandaża wywiera nacisk bezpośrednio na ranę, podczas gdy staza dociska tętnicę powyżej rany, zamykając jej światło i zatrzymując przepływ krwi. Tę prostą zasadę działania opaski uciskowej od lat wykorzystuje się w medycynie – zarówno przy rutynowych zabiegach, jak i w sytuacjach ratowania życia.
Rodzaje opasek uciskowych
Istnieje wiele rodzajów opasek uciskowych, różniących się budową i przeznaczeniem. Można je podzielić ze względu na kontekst użycia (np. szpitalne vs. taktyczne ratownicze) oraz sposób wykonania (jednorazowe vs. wielokrotnego użytku). Poniżej omówiono najważniejsze typy staz:
Szpitalne opaski uciskowe
Staza automatyczna w praktyce szpitalnej. Pielęgniarka zakłada pacjentowi opaskę uciskową przed pobraniem krwi, co powoduje zatrzymanie odpływu krwi żylnej i uwidocznienie żył do wkłucia. Tego typu szpitalne stazy są zwykle wykonane z elastycznej taśmy i wyposażone w mechanizm zapinający (klamrę zatrzaskową), który pozwala na szybkie założenie oraz zwolnienie opaski jedną ręką. Opaski uciskowe do użytku medycznego występują w różnych rozmiarach i kolorach – dostępne są nawet wersje dziecięce z wesołymi wzorami, aby zmniejszyć stres u najmłodszych pacjentów. Typowym przykładem jest tzw. staza automatyczna – specjalna opaska z płynną regulacją zacisku, która ułatwia dostosowanie siły ucisku i skutecznie uwidacznia żyły podczas pobierania krwi. Szpitalne opaski uciskowe służą głównie do procedur takich jak pobieranie krwi, zakładanie wenflonu (kaniuli dożylnej) czy podawanie kroplówek, zapewniając komfort pacjenta i personelu dzięki stabilizacji naczynia i ograniczeniu liczby nieudanych wkłuć.
Ratownicze (taktyczne) opaski uciskowe
Przykład stazy taktycznej (CAT). Na zdjęciu widoczna jest taktyczna opaska typu CAT (Combat Application Tourniquet) – jeden z najpopularniejszych modeli używanych na całym świecie przez wojsko i służby ratunkowe. Taka opaska składa się z mocnej taśmy z rzepem oraz mechanizmu skręcanego (tzw. kołowrotu) z blokadą, który pozwala zacisnąć opaskę na kończynie i całkowicie zatrzymać krwawienie tętnicze. Stazy taktyczne są standardowym elementem wyposażenia żołnierzy na polu walki, a coraz częściej także obowiązkowym wyposażeniem zespołów ratownictwa medycznego, policji i straży pożarnej.
Do najczęściej stosowanych modeli należą opaski typu CAT oraz SOFT-T. Staza CAT charakteryzuje się wysoką wytrzymałością materiałów i prostotą użycia – można ją założyć w kilkadziesiąt sekund, także na sobie samym w sytuacji awaryjnej. Z kolei staza SOFT-T (Special Operations Forces Tactical Tourniquet) ma aluminiowy kołowrót i nieco inny system blokowania (metalową klamrę zamiast rzepa), ale działa na podobnej zasadzie. Istnieją także inne konstrukcje, np. staza typu MAT (Mechanical Advantage Tourniquet) wyposażona w pokrętło na sztywnym półkolu – była używana indywidualnie przez polskich żołnierzy na misjach, jednak ze względu na duży rozmiar i wagę jest mniej popularna. Większość opasek taktycznych wykonana jest z materiałów umożliwiających wielokrotne użycie (są odporne na zabrudzenia i ekstremalne warunki). W praktyce jednak, po jednorazowym zastosowaniu takiej opaski w realnej akcji ratunkowej, często zastępuje się ją nowym egzemplarzem – zwłaszcza jeśli była zabrudzona krwią lub uległa uszkodzeniu.
Opaski uciskowe jednorazowe
Stazy jednorazowe przeznaczone są do jednorazowego użytku – po zastosowaniu u pacjenta opaska jest wyrzucana. Umożliwia to bardzo higieniczne tamowanie krwi i znacznie zmniejsza ryzyko przeniesienia infekcji między pacjentami. Opaski jednorazowe wykonywane są z miękkich, elastycznych materiałów (np. włókniny), nie zawierają lateksu i są łagodne dla skóry. Często dostępne są w formie taśmy z prostym zapięciem lub jako gumowe paski. Tego typu stazy używa się głównie w laboratoriach i punktach pobrań krwi, zwłaszcza u pacjentów o wysokim ryzyku zakażenia lub w warunkach, gdzie brak możliwości skutecznej dezynfekcji opaski wielorazowej. Przykładowo, zespoły wyjazdowe pobierające krew w domach pacjentów chętnie sięgają po opaski jednorazowe. Co prawda generują one dodatkowy odpad, ale w zamian eliminuje się ryzyko zakażenia krzyżowego – każdy pacjent ma nową, sterylną opaskę. Opaski jednorazowe pakowane są zwykle po kilkadziesiąt lub kilkaset sztuk w opakowaniu, co ułatwia ich dystrybucję w placówkach medycznych.
Warto dodać, że stazy jednorazowe idealnie sprawdzają się też przy pracy w terenie. Gdy personel nie ma możliwości wysterylizowania użytej opaski, lepiej sięgnąć po tani pasek jednorazowy i po użyciu go zutylizować. Z kolei w warunkach szpitalnych, gdzie dostępne są autoklawy i dezynfekcja, częściej korzysta się z opasek wielokrotnego użytku – z oczywistych względów ekonomicznych i ekologicznych.
Opaski uciskowe wielokrotnego użytku
Opaski wielokrotnego użytku są zaprojektowane tak, aby służyć przez dłuższy czas – można je wykorzystywać wiele razy pod warunkiem odpowiedniego czyszczenia i dezynfekcji po każdym użyciu. Wykonane są z trwałych materiałów, np. taśmy parcianej o mocnym splocie, często z dodatkiem elementów metalowych lub plastikowych wysokiej jakości. Przykładowo, klasyczne stazy z taśmy bawełnianej można poddawać sterylizacji w autoklawie, co pozwala utrzymać je w czystości i bezpiecznie używać u kolejnych pacjentów. Tego typu rozwiązanie jest bardziej ekologiczne i ekonomiczne w dłuższej perspektywie niż ciągłe kupowanie opasek jednorazowych.
Wiele modeli wielorazowych ma solidne zapięcia zapewniające pewność i trwałość przez lata. Przykładem może być opaska uciskowa firmy Prämeta z metalową klamrą, której konstrukcja gwarantuje wieloletnią niezawodność. Stazy taktyczne (używane przez służby) również zaliczają się do opasek wielokrotnego użytku – wykonane są z wytrzymałych tworzyw i mogą działać nawet w trudnych warunkach terenowych. Należy jednak pamiętać, że opaskę wielokrotnego użytku trzeba dokładnie zdezynfekować po każdym użyciu, zwłaszcza jeśli miała kontakt z krwią. Gdy materiał opaski ulegnie zużyciu, przetarciu lub mechanizm przestanie działać pewnie, taka opaska powinna zostać wymieniona na nową dla zachowania bezpieczeństwa.
Zastosowanie opaski uciskowej
Opaski uciskowe znajdują szerokie zastosowanie w medycynie – od rutynowych procedur szpitalnych po akcje ratunkowe i pierwszą pomoc w terenie. Służą zarówno lekarzom i pielęgniarkom podczas zabiegów, jak i ratownikom medycznym (oraz przeszkolonym świadkom zdarzeń) w sytuacjach zagrożenia życia. Poniżej przedstawiono główne obszary zastosowań stazy:
W szpitalu i laboratorium
W warunkach szpitalnych oraz ambulatoryjnych opaski uciskowe używane są przede wszystkim w celu kontrolowanego ucisku żył podczas różnych procedur medycznych. Najbardziej powszechnym przykładem jest zastosowanie stazy przy pobieraniu krwi lub zakładaniu wenflonu. Opaska zaciskana na ramieniu pacjenta chwilowo tamuje odpływ krwi żylnej, co powoduje wypełnienie i uwidocznienie żył, ułatwiając wkłucie igły. Zaraz po zakończeniu takiej czynności (gdy igła znajduje się już w żyle) opaska zostaje zwolniona, aby przywrócić normalny przepływ krwi.
Takie użycie stazy trwa krótko – nie powinno przekraczać 1 minuty ciągłego ucisku spzozhrubieszow.pl – dzięki czemu jest bezpieczne i nie powoduje uszkodzeń. W praktyce zastosowanie opaski uciskowej przy pobieraniu krwi poprawia komfort pacjenta i personelu: żyły są lepiej widoczne, przez co zmniejsza się liczba prób nakłucia i ogranicza ból. W gabinetach zabiegowych korzysta się zarówno z opasek wielorazowych (po każdym pacjencie są one dezynfekowane), jak i z jednorazowych pasków, które eliminują ryzyko przeniesienia infekcji. Co ważne, staza powinna być zakładana na kończynę z wyczuciem – wystarczająco mocno, by zatrzymać krew żylną, ale nie aż tak, by całkowicie odciąć dopływ krwi tętniczej do kończyny (w przypadku procedur takich jak pobranie krwi wystarczy umiarkowany ucisk). Po zakończeniu procedury opaska jest natychmiast zdejmowana, a miejsce wkłucia uciskane jałowym gazikiem.
W ratownictwie medycznym i pierwszej pomocy
W sytuacjach nagłych, takich jak poważne wypadki i urazy, opaska uciskowa bywa stosowana jako narzędzie ratujące życie poprzez tamowanie masywnych krwotoków z kończyn. Ratownicy medyczni (a także przeszkolone osoby udzielające pierwszej pomocy) sięgają po stazę wyłącznie wtedy, gdy krwawienie jest bardzo intensywne i zagraża życiu poszkodowanego, a typowe metody tamowania zawiodły. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi pierwszej pomocy, opaskę uciskową należy rozważyć w przypadku krwotoków tętniczych z kończyn – zwłaszcza przy amputacjach urazowych, zmiażdżeniach lub głębokich ranach – jeśli bezpośredni ucisk rany i założenie opatrunku nie są w stanie zatrzymać krwawienia.
Użycie stazy w takich sytuacjach znacząco zwiększa szanse przeżycia poszkodowanego, ponieważ niekontrolowane krwawienie jest przyczyną aż ~35% zgonów pourazowych. Dawniej opaskę uciskową traktowano jako ostateczność z obawy przed uszkodzeniem niedokrwionej kończyny, jednak obecnie wiadomo, że korzyści przeważają nad ryzykiem – prawidłowo założona opaska może być utrzymana nawet przez 1,5–2 godziny bez poważnych następstw, co zazwyczaj wystarcza na dowiezienie rannego do szpitala. W tym czasie niedokrwienie kończyny nie powinno spowodować trwałych szkód, o ile opaska została poprawnie założona. Należy przy tym pamiętać, że opaska uciskowa musi być naprawdę ciasna – półśrodki są niebezpieczne (więcej o zagrożeniach poniżej). Ważne jest także odpowiednie przeszkolenie osób udzielających pomocy: nieprawidłowo użyta staza może nie zatamować krwotoku albo spowodować powikłania. Dlatego organizacje takie jak Polska i Europejska Rada Resuscytacji zalecają, by w każdej sytuacji, gdy używa się opaski uciskowej, robiła to osoba zaznajomiona z zasadami jej stosowania.
Typowe zastosowanie opaski uciskowej w ratownictwie to np. wypadki komunikacyjne (urwana lub zmiażdżona kończyna), katastrofy i ataki z użyciem broni, a także sytuacje na polu walki. Stazy taktyczne były początkowo wyposażeniem wojskowym, ale obecnie stanowią standard również w cywilnych zestawach ratunkowych. Co więcej, przeszkoleni świadkowie wypadków mogą użyć opaski uciskowej zanim na miejsce dotrą służby – wiele relacji potwierdza, że szybka reakcja postronnej osoby z opaską potrafiła uratować życie ofierze masywnego krwotoku.
W warunkach domowych
W warunkach domowych opaska uciskowa nie jest na co dzień używana tak często, jak w szpitalu czy w karetce. Jednak są sytuacje, w których posiadanie stazy pod ręką bywa bardzo cenne. Osoby z zaburzeniami krzepnięcia krwi (np. chorujące na hemofilię) lub przewlekle przyjmujące leki przeciwzakrzepowe powinny skonsultować z lekarzem, czy w ich domowej apteczce nie powinna się znaleźć opaska uciskowa na wypadek poważnego krwawienia. Również pacjenci dializowani (posiadający przetokę tętniczo-żylną) oraz ich opiekunowie powinni być poinstruowani, jak zatrzymać krwotok z takiej przetoki – często zaleca się wtedy użycie opaski zaciskowej powyżej miejsca krwawienia, gdyby doszło do uszkodzenia przetoki. Choć na co dzień większość drobnych krwawień można zatamować zwykłym uciskiem, osoby z grup ryzyka mogą czuć się bezpieczniej, mając w domu stazę na czarną godzinę – oczywiście pod warunkiem wcześniejszego przeszkolenia w jej poprawnym użyciu.
W ostatnich latach organizacje zajmujące się pierwszą pomocą promują ideę, by apteczki pierwszej pomocy (domowe, samochodowe) były wyposażone także w opaskę uciskową. Kampanie w rodzaju “Stop the Bleed” zachęcają zwykłych obywateli do posiadania takiego sprzętu i nauczenia się jego obsługi, na równi z innymi akcesoriami do pierwszej pomocy. Również entuzjaści dalekich podróży, górskich wędrówek czy survivalu coraz częściej dodają stazę taktyczną do swojego ekwipunku – w trudnym terenie, z dala od szpitala, umiejętność szybkiego zatamowania krwotoku może zadecydować o przeżyciu. Pamiętajmy jednak, że samo posiadanie opaski to nie wszystko – kluczowa jest umiejętność jej prawidłowego zastosowania, dlatego planując zaopatrzenie apteczki w stazę, warto również odbyć odpowiednie szkolenie z pierwszej pomocy.
Korzyści i potencjalne zagrożenia
Źródło: https://www.riester.pl/category/opaski-uciskowe
Użycie opaski uciskowej przynosi wiele korzyści, ale wiąże się też z pewnymi zagrożeniami – zwłaszcza jeśli opaska zostanie zastosowana niewłaściwie. Dla pełnego obrazu przedstawiamy poniżej oba aspekty.
Korzyści
- Szybkie opanowanie zagrażającego życiu krwotoku: Prawidłowo założona opaska uciskowa potrafi w kilkadziesiąt sekund całkowicie zatamować masywny krwotok z kończyny, co bezpośrednio przekłada się na uratowanie życia poszkodowanego. Badania potwierdzają, że zastosowanie stazy w przypadku ciężkich urazów istotnie zwiększa przeżywalność ofiar. Czas założenia opaski jest znacznie krótszy niż założenie skomplikowanego opatrunku uciskowego, a skuteczność tamowania krwawienia – bardzo wysoka.
- Łatwa i szybka aplikacja (także dla laika): Nowoczesne stazy taktyczne zostały zaprojektowane tak, by były intuicyjne w użyciu i możliwe do założenia nawet jedną ręką. Umożliwia to założenie opaski samemu sobie w sytuacji awaryjnej (np. ranny żołnierz czy turysta jest w stanie samodzielnie zacisnąć opaskę na własnym przedramieniu). Przykładowo, opaska typu CAT cechuje się prostą konstrukcją z rzepem i kołowrotem, co pozwala na szybkie i pewne założenie na krwawiącą kończynę. Dzięki temu czas reakcji od zidentyfikowania krwotoku do jego zatamowania jest minimalny.
- Uniwersalność i szeroka dostępność: Opaski uciskowe są stosunkowo niewielkie, lekkie i niedrogie, co sprawia, że mogą stanowić element wyposażenia praktycznie każdej apteczki. W razie potrzeby może z nich skorzystać zarówno wykwalifikowany personel medyczny, jak i przeszkolony świadek wypadku. W świetle nowych wytycznych pierwszej pomocy, opaski uciskowe mogą być używane przez osoby bez wykształcenia medycznego, o ile wiedzą one, jak to zrobić poprawnie. Stąd coraz większa dostępność szkoleń i materiałów edukacyjnych na ten temat, a same stazy taktyczne można bez trudu kupić w sklepach ze sprzętem medycznym czy survivalowym.
- Poprawa skuteczności procedur medycznych: Korzyści z opaski uciskowej widać nie tylko w dramatycznych okolicznościach urazów, ale i w codziennej praktyce medycznej. Przy pobieraniu krwi czy zakładaniu wenflonu zastosowanie stazy zwiększa szansę na udane wkłucie za pierwszym razem, dzięki lepszemu uwidocznieniu i wypełnieniu żył. To z kolei oznacza mniejszy dyskomfort pacjenta (mniej kłuć igłą) oraz oszczędność czasu dla personelu. W chirurgii również wykorzystuje się zasadę opaski uciskowej – specjalne automatyczne stazy pneumatyczne zakładane na udo lub ramię potrafią na kilkadziesiąt minut odciąć dopływ krwi, zapewniając chirurgowi pole operacyjne wolne od krwawienia. Wszystko to pokazuje, że opaska uciskowa jest narzędziem wszechstronnym.
Zagrożenia
- Ryzyko uszkodzenia tkanek (niedokrwienie i martwica): Całkowite odcięcie dopływu krwi do kończyny oznacza, że tkanki poniżej opaski nie otrzymują tlenu. Zbyt długie pozostawienie zaciśniętej opaski może więc skutkować niedotlenieniem i nieodwracalnym uszkodzeniem tych tkanek – martwicą mięśni, nerwów, skóry. Jest to główny powód, dla którego dawniej obawiano się stosować stazy. Obecnie przyjmuje się, że czas bezpiecznego zaciskania opaski to około 1,5–2 godziny (w zależności od warunków), jednak należy zawsze dążyć do jak najszybszego przywrócenia krążenia w kończynie przez fachowe opracowanie rany. Ponadto, po dłuższym niedokrwieniu w odciętej kończynie gromadzą się toksyczne produkty przemiany materii – nagłe uwolnienie opaski i przywrócenie krwiobiegu może spowodować tzw. wstrząs reperfuzyjny (zaburzenia czynności serca, spadek ciśnienia) w wyniku uwolnienia tych toksyn do krwiobiegu.
- Niepełne zatrzymanie krwawienia przy nieprawidłowym użyciu:Niedostatecznie mocno zaciśnięta lub źle umiejscowiona opaska uciskowa może nie spełnić swojej roli. Zbyt słaby ucisk zatrzyma odpływ krwi żylnej, ale nie powstrzyma napływu krwi tętniczej – w efekcie krwotok może nawet nasilić się (krew nadal napływa do rany, ale nie może odpłynąć żyłami, co powoduje rozszerzanie się krwiaka). Taka sytuacja jest bardzo niebezpieczna, bo daje fałszywe poczucie opanowania krwawienia. Dlatego tak ważne jest prawidłowe zaciśnięcie stazy aż do ustania krwotoku. Używając opaski, trzeba też pamiętać o zasadzie “wysoko i ciasno” – opaskę zakładamy wysoko na kończynie (powyżej rany) i maksymalnie zaciskamy. Jeśli dysponujemy tylko improwizowaną opaską (np. paskiem materiału), może być trudniej uzyskać wymagany ucisk – ale nawet częściowe zahamowanie krwawienia jest lepsze niż żadne. Zawsze jednak należy dążyć do całkowitego zatrzymania wypływu krwi.
- Silny ból i ucisk nerwów: Prawidłowo założona opaska uciskowa będzie wywoływać bardzo silny ból u poszkodowanego. Jest to nieuniknione, ponieważ aby zamknąć światło tętnicy, opaska musi mocno uciskać całą kończynę, w tym okoliczne nerwy. Długotrwały mocny ucisk może prowadzić do odwracalnego uszkodzenia nerwów (objawiającego się np. drętwieniem czy niedowładem kończyny po zdjęciu opaski), zwłaszcza jeśli opaska pozostaje zaciśnięta powyżej 1–2 godzin. Należy mieć świadomość tego bólu – nie jest to powód, by poluzować opaskę, dopóki zagrożenie życia nie zostanie zażegnane. Ratownicy często mówią: “jeśli poszkodowany krzyczy z bólu z powodu opaski, to znak, że działa ona poprawnie”. Mimo to, należy starać się uspokoić poszkodowanego i wyjaśnić mu, że ból jest tymczasowy i pozwoli uratować mu życie. Po zdjęciu opaski, zwłaszcza jeśli była długo założona, wskazana jest obserwacja kończyny pod kątem ewentualnych ubytków neurologicznych.
- Możliwość zakażenia i powikłań infekcyjnych: Sama opaska uciskowa, jako przedmiot kontaktujący się ze skórą (a czasem i z krwią), może stać się źródłem zakażenia, jeśli nie zadbamy o jej czystość. Używanie jednej opaski u wielu pacjentów bez odpowiedniej dezynfekcji grozi przeniesieniem drobnoustrojów. Dlatego w warunkach szpitalnych przestrzega się zasad aseptyki – stazy wielorazowe są dezynfekowane, a często preferuje się opaski jednorazowe, co eliminuje ryzyko infekcji krzyżowej. W warunkach pola walki czy akcji ratunkowej kwestia zakażenia schodzi na dalszy plan wobec ratowania życia, jednak po dotarciu poszkodowanego do szpitala należy pamiętać, by zdjąć zabrudzoną opaskę i odkazić skórę wokół miejsca jej założenia. Warto także każdorazowo oczyścić lub wymienić własną opaskę w apteczce po jej użyciu w sytuacji awaryjnej.
Podstawowe zasady prawidłowego stosowania
Poprawne założenie i użytkowanie opaski uciskowej jest kluczowe dla jej skuteczności oraz zminimalizowania ryzyka powikłań. Poniżej przedstawiamy podstawowe zasady stosowania stazy, zwłaszcza w kontekście pierwszej pomocy przy krwotokach:
- Używaj opaski tylko w uzasadnionych sytuacjach: Załóż stazę wyłącznie w przypadku masywnego, zagrażającego życiu krwotoku z kończyny, którego nie da się opanować przez bezpośredni ucisk lub opatrunek uciskowy. Nie stosuj opaski na drobne krwawienia – niepotrzebne odcinanie krwiobiegu może przynieść więcej szkody niż pożytku. W sytuacji poważnego urazu najpierw spróbuj zatamować krew uciskając ranę bezpośrednio jałowym opatrunkiem. Jeśli jednak krew nadal obficie wypływa lub warunki na to nie pozwalają (np. wiele ofiar naraz, osoba uwięziona w pojeździe itp.), sięgnij po opaskę uciskową jako środek ratunkowy.
- Załóż opaskę we właściwym miejscu: Umieść opaskę około 5–7 cm powyżej rany, na tej samej kończynie – między raną a tułowiem poszkodowanego. Jeśli nie jesteś w stanie zlokalizować dokładnego miejsca krwawienia (bo np. kończyna jest zmasakrowana) lub rana znajduje się bardzo wysoko, załóż opaskę jak najwyżej na kończynie (np. tuż poniżej pachy lub pachwiny). Upewnij się, że opaska nie znajduje się na stawie (omijaj okolice kolan, łokci – załóż nieco wyżej lub niżej, na części uda/ramienia). Nigdy nie stosuj opaski uciskowej na szyję ani na tułów – staza przeznaczona jest tylko do kończyn. W przypadku krwotoku z szyi czy tułowia używa się innych metod (opatrunki, ucisk bezpośredni), a próba zaciskania szyi opaską grozi uduszeniem!
- Zaciśnij opaskę maksymalnie mocno: Po prawidłowym ułożeniu opaski szybko i zdecydowanie ją zaciśnij. Jeśli jest to staza z mechanizmem, dociągnij wolny koniec taśmy, a następnie obracaj kołowrót (pokrętło) aż do całkowitego zatrzymania krwawienia. Nie obawiaj się, że to “za mocno” – opaska musi być ekstremalnie ciasna, inaczej nie spełni swojej roli. Poprawnie założona staza spowoduje ustanie wypływu krwi z rany i brak wyczuwalnego tętna poniżej miejsca założenia. Poszkodowany prawdopodobnie odczuje przy tym silny ból, ale niestety jest to nieuniknione (świadczy wręcz o skutecznym ucisku). W opaskach taktycznych przekręć kołowrotek do oporu i zabezpiecz go w uchwycie blokującym. Jeśli używasz opaski improwizowanej (np. paska od spodni czy chusty), również staraj się zacisnąć ją jak najmocniej – możesz wsunąć węzeł pod jakiś sztywny przedmiot (śrubokręt, patyk) i obrócić go jak kołowrotem, żeby dociągnąć opaskę. Pamiętaj, że improwizowane opaski często nie zapewniają takiego ucisku jak profesjonalne stazy taktyczne, więc szansa na pełne zatamowanie krwotoku jest mniejsza. Mimo to próbuj – częściowe zmniejszenie krwawienia jest lepsze niż nic, a w sytuacji krytycznej nawet prowizoryczna opaska może uratować życie.
- Zabezpiecz opaskę i nie luzuj jej: Gdy opaska jest już zaciśnięta, upewnij się, że pozostanie na swoim miejscu. Końcówkę taśmy wepnij w klamrę lub rzep tak, by opaska nie rozwinęła się samoistnie. Od tej chwili nie luzuj ucisku – nie próbuj “popuszczać” opaski co kilka minut, to mit pierwszej pomocy który został obalony. Dawniej sądzono, że chwilowe zwalnianie opaski uchroni kończynę przed niedokrwieniem, ale w praktyce przynosi to więcej szkody (ponowne rozkrwawienie rany) i komplikuje ponowne założenie opaski. Współczesne wytyczne mówią jasno: zaciśnij opaskę i zostaw ją, aż poszkodowany trafi pod opiekę medyczną. Poluzowanie lub zdjęcie opaski może wykonać tylko wykwalifikowany personel medyczny, w kontrolowanych warunkach (np. na sali operacyjnej), gdy są już przygotowane inne metody zatamowania krwawienia.
- Zanotuj czas założenia opaski: Natychmiast po założeniu opaski zapisz wyraźnie godzinę, o której ją zaciśnięto. Możesz napisać markerem na skórze poszkodowanego (np. na czole lub na kończynie powyżej opaski) albo na samej opasce, jeśli ma do tego przeznaczone miejsce. Ta informacja jest niezwykle ważna dla lekarzy – pozwala ocenić, jak długo kończyna była niedokrwiona i planować dalsze postępowanie (np. czy podać profilaktycznie leki przeciwko skutkom niedokrwienia). Wiele profesjonalnych staz ma specjalne białe pole do wpisania godziny lub dołączoną karteczkę – wykorzystaj to. Brak informacji o czasie założenia może skutkować zbyt wczesnym lub zbyt późnym zwolnieniem ucisku, co wpływa na rokowanie dla kończyny.
- Jak najszybciej wezwij pomoc medyczną: Założenie opaski uciskowej to działanie tymczasowe – kupuje czas, ale nie rozwiązuje problemu źródłowego. Dlatego od momentu jej założenia priorytetem jest jak najszybsze zapewnienie poszkodowanemu fachowej pomocy. Wezwij pogotowie ratunkowe (tel. 112) lub upewnij się, że ktoś to robi, jeśli jesteś zajęty opatrywaniem rany. Powiedz dyspozytorowi, że została założona opaska uciskowa i podaj orientacyjny czas jej założenia. Jeśli to możliwe, unieś krwawiącą kończynę nieco do góry (ponad poziom serca) – grawitacja odciąży nieco krążenie. Kontroluj też ogólny stan poszkodowanego: utrzymuj z nim kontakt słowny, sprawdzaj oddech. Jeśli traci przytomność i przestaje oddychać, natychmiast rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO). Nie zdejmuj przy tym opaski – jej obecność nie przeszkadza w uciśnięciach klatki piersiowej. Po przybyciu zespołu ratownictwa przekaż informację o założonej opasce, czasie jej założenia oraz okolicznościach urazu. Dalsze postępowanie (zwolnienie opaski, zaopatrzenie rany) przejmą już lekarze.
(Uwaga: Powyższe zasady dotyczą głównie zastosowania opaski uciskowej w przypadkach krwotoków. W zastosowaniach klinicznych, np. przy pobieraniu krwi, obowiązują nieco inne reguły – opaskę zakłada się ok. 7–10 cm powyżej miejsca wkłucia, uciska tylko do momentu wypełnienia żył i nie dłużej niż 1 minutę spzozhrubieszow.pl, a następnie zwalnia zaraz po uzyskaniu materiału. Zawsze należy kierować się instrukcją użycia danego produktu oraz zdrowym rozsądkiem.)
Podsumowanie
Opaska uciskowa (staza) to pozornie prosty przyrząd – ot, pasek zaciskający kończynę – jednak jego rola w medycynie jest ogromna. Umiejętnie użyta staza może uratować życie, powstrzymując śmiertelny krwotok w sytuacji, gdy liczą się sekundy. Z drugiej strony, niewłaściwe zastosowanie opaski niesie ze sobą ryzyko uszkodzenia zdrowia, dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad i odpowiednie przeszkolenie.
Warto pamiętać, że opaski uciskowe służą nie tylko w dramatycznych okolicznościach – na co dzień pomagają też przy pobieraniu krwi i innych zabiegach, co pokazuje ich wszechstronność. Niezależnie od kontekstu użycia, zawsze należy kierować się zasadą “Po pierwsze, nie szkodzić”: stosować stazę tylko wtedy, gdy jest potrzebna, i zgodnie z regułami.
Jeśli masz wątpliwości co do korzystania z opaski uciskowej w konkretnej sytuacji zdrowotnej – skonsultuj się z lekarzem. Specjalista lub doświadczony ratownik medyczny doradzi, czy w Twoim przypadku warto wyposażyć domową apteczkę w stazę i jak jej używać bezpiecznie. Zdecydowanie zaleca się również wzięcie udziału w kursie pierwszej pomocy – praktyczne ćwiczenia z zakładania opaski uciskowej pod okiem fachowca dadzą Ci pewność, że w razie nagłego wypadku będziesz umieć zareagować. Pamiętaj: odpowiednia wiedza i przygotowanie to podstawa skutecznego i bezpiecznego działania w sytuacjach zagrożenia. Bez względu na to, czy jesteś lekarzem, ratownikiem czy świadkiem wypadku – znajomość zasad użycia opaski uciskowej może pewnego dnia uczynić z Ciebie czyjegoś bohatera.
